नवी दिल्ली:
निवर्तमान सरन्यायाधीश डी.वाय.चंद्रचूड – जे आज आपले पद सोडत आहेत – त्यांनी असे जाहीर करून त्यांच्या अनेक ट्रोल्सवर हलकीशी टीका केली, “मी, कदाचित, सर्वात ट्रोल झालेल्या न्यायाधीशांपैकी एक आहे… आणि, सौम्यपणे सांगायचे तर, अंदाज लावा, मी काय आहे. मला आश्चर्य वाटते की या सोमवारी काय होईल?! मला ट्रोल करणारे सर्व लोक बेरोजगार होतील!”
आउटगोइंग सरन्यायाधीश हे खरे तर त्यांच्या कार्यकाळात अनेक ट्रोल हल्ल्यांचा विषय होते, ज्यात पाठदुखी कमी करण्यासाठी त्यांची जागा बदलल्याबद्दल त्यांच्यावर टीका करण्यात आली होती. अनेकवेळा अडचणींचा सामना करावा लागल्याचे त्यांनी सांगितले. मात्र, ते बऱ्यापैकी खंबीर असल्याचे हसून म्हणाले.
9 नोव्हेंबर 2022 रोजी पदभार स्वीकारणारे सरन्यायाधीश चंद्रचूड यांनी त्यांचा दोन वर्षांचा कार्यकाळ संपल्यानंतर आज आपल्या पदाचा राजीनामा दिला. असे करत असताना, त्यांनी त्यांच्या कार्यकाळातील कालावधी आठवला ज्या दरम्यान त्यांनी जम्मू आणि काश्मीरमधील कलम 370 रद्द करणे आणि निवडणूक रोख्यांच्या प्रकरणात सरकारची आव्हाने यासह अनेक महत्त्वपूर्ण निर्णय दिले.
तथापि, नोकरीच्या उच्च-प्रोफाइल आणि तणावपूर्ण स्वरूपामुळे त्याचे सहकारी न्यायाधीशांसोबतचे मैत्रीपूर्ण संबंध कधीही बिघडले नाहीत, असे तो म्हणाला. “आम्ही काही वेळा कठीण निर्णय घेतले पण आमच्यात कधीच मतभेद नव्हते (आणि) सर्व सभा हसून आणि आनंदाने झाल्या. सर्वात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे – आम्ही तिथे वैयक्तिक कार्यक्रम घेऊन नव्हतो…” तो म्हणाला संस्थेच्या हिताची सेवा करा…” त्यांनी एका दलित विद्यार्थ्याचे उदाहरण दिले ज्याचे वडील, एक रोजंदारी मजूर, आपल्या मुलाचा प्रवेश धनबाद, झारखंडमधील प्रतिष्ठित आयआयटीमध्ये निश्चित करण्यासाठी शुल्क भरावे लागले अरुंद फरकाने. संघटनेने मुलाची जागा जप्त करण्याची घोषणा केली तीन महिन्यांसाठी वडिलांनी एससी/एसटी आयोग आणि झारखंड आणि मद्रास उच्च न्यायालयात फेऱ्या मारल्या आणि त्यानंतर सर्वोच्च न्यायालयात धाव घेतली. निवर्तमान सरन्यायाधीशांच्या नेतृत्वाखालील खंडपीठाने तात्काळ संस्थेला त्या मुलाला त्याच वर्गात प्रवेश देण्याचे आदेश दिले.
याचिकाकर्त्याच्या वकिलाने न्यायालयाला सांगितले की विद्यार्थ्याचे वडील दररोज 450 रुपये कमावतात आणि अल्प नोटीसवर 17,500 रुपये देण्याची मागणी स्पष्टपणे एक कठीण प्रस्ताव आहे. ते म्हणाले आज, अशा घटना नवीन ज्ञान, परिस्थिती आणि खटल्यांसाठी खुले असण्याचे महत्त्व अधोरेखित करतात, जे वकिलांना उपलब्ध नाहीत, जे काही प्रकरणे डिसमिस करण्याचा निर्णय घेऊ शकतात.
अलाहाबाद उच्च न्यायालयातील आपल्या दिवसांची आठवण करून देताना निवर्तमान सरन्यायाधीश म्हणाले, “बारचे महत्त्व तेव्हाच कळते… दररोज आपण नवीन ज्ञान आणि नवीन पद्धती शिकतो.” निवर्तमान सरन्यायाधीशांनी त्यांच्या शिस्तप्रिय वडिलांबद्दलही बोलले.
“त्याने पुण्यात एक छोटासा फ्लॅट घेतला. मी त्याला का विचारले… तो म्हणाला की तो तिथे राहणार आहे हे माहीत आहे पण त्याने मला सांगितले, ‘तू न्यायाधीश म्हणून निवृत्त होईपर्यंत तो फ्लॅट तुझ्याकडेच ठेव…’ म्हणजे तुला काय कळेल. तुमची नैतिक अखंडता आहे, तुमच्या डोक्यावर नेहमीच छप्पर असेल.”
आपल्या कारकिर्दीवर चिंतन करताना, त्यांनी न्यायाधीशांच्या भूमिकेचे वर्णन केले जे यात्रेकरूंसारखे आहे जे सेवा करण्याच्या वचनबद्धतेने दररोज न्यायालयात येतात. “आम्ही करत असलेले काम केसेस बनवू किंवा खंडित करू शकते,” तो म्हणाला. “या न्यायालयाची कृपा आणि आदेश देणाऱ्या महान न्यायाधीशांना” श्रद्धांजली वाहताना ते म्हणाले की, न्यायमूर्ती संजीव खन्ना यांच्या सक्षम हातात खंडपीठ सोपवण्याचा मला विश्वास वाटतो, ज्यांचे त्यांनी एक सक्षम नेते म्हणून कौतुक केले.
न्यायमूर्ती संजीव खन्ना, ज्यांना त्यांचे उत्तराधिकारी म्हणून नाव देण्यात आले आहे आणि ते 11 नोव्हेंबर रोजी भारताचे 51 वे सरन्यायाधीश म्हणून शपथ घेतील, म्हणाले, “मला न्यायमूर्ती चंद्रचूड यांच्या न्यायालयात हजर राहण्याची संधी मिळाली नाही, परंतु त्यांनी काय केले. दीन आणि गरजू लोकांसाठी तुलना करण्यापलीकडे आहे.”
